Wie is er eigenlijk verantwoordelijk voor het opruimen van plastic zwerfafval in water? De Hogeschool Rotterdam deed daar onderzoek naar in opdracht van IVN in het kader van het Treasure project . De belangrijkste conclusie: het is onduidelijk bij wie de verantwoordelijkheid precies ligt, maar er gebeurt wel veel, bijvoorbeeld door vrijwilligers. Onderzoeker Mariska Heijs vertelt over het onderzoek en de aanbevelingen.
Waarom is dit onderzoek uitgevoerd?
‘We wilden weten wie er nu eigenlijk verantwoordelijk is voor het opruimen van plastic zwerfafval in de watergangen. Er waait veel plastic afval vanaf het land de rivieren in en via die rivieren komt het in de Noordzee terecht. We hebben gekeken welke Europese en Nederlandse wet- er regelgeving er is, bij wie de taak ligt en wat dat betekent op lokaal niveau.’
En wat was de conclusie?
‘Nergens is wettelijk vastgelegd wie verantwoordelijk is voor het opruimen van plastic zwerfafval. Het wordt wel gedaan, maar het staat niet op papier. Partijen willen graag samenwerken maar geven ook duidelijk aan dat de verantwoordelijkheid niet bij hen ligt, ze wijzen naar elkaar.’
Wat is het gevolg daarvan?
‘Omdat nu niet wettelijk is vastgelegd waar de verantwoordelijkheid ligt op regionaal en lokaal niveau, staat het niet hoog op de agenda van bestuurders. Opruimacties hangen af van groepjes mensen die zich daar hard voor maken. Veel vrijwilligers zetten zich bijvoorbeeld in vanuit intrinsieke motivatie. Maar op de lange termijn kan het niet zo zijn dat een klein groepje burgers het zwerfafval van andere burgers opruimt. De urgentie wordt nog niet zo gevoeld bij bestuurders.’
Waarom voelt men de urgentie niet?
‘Van PFAS word je ziek, dat weten we. Maar van plastics is dat nog onduidelijk. Al weten we dat we allemaal microplastics in ons lichaam hebben, tot in onze hersenen. Maar het is nog onduidelijk of je daar een nare ziekte van krijgt. Zelf denk ik dat veel soorten plastic die niet te recyclen zijn verboden zouden moeten worden, zoals plastic met een laagje aluminiumfolie.’
Wat zijn de belangrijkste aanbevelingen uit jullie onderzoek?
‘Het is belangrijk dat op nationaal niveau de regierol wordt gepakt door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en Rijkswaterstaat. Voor lokale bestuurders is het belangrijk dat ze gemakkelijk informatie en best practices kunnen vinden op een centrale website. Het moet ook duidelijker worden wat Europese richtlijnen nu precies betekenen voor lokaal bestuur, hoe vertalen we die precies door? In een van de Europese richtlijnen staat bijvoorbeeld dat rivieren gemonitord moeten worden op plastics, maar lokale bestuurders weten dat vaak niet. Daarnaast is het belangrijk dat er meer uniforme data komt zodat cijfers met elkaar te vergelijken zijn en je op basis van die data beleid kunt maken. En tot slot adviseren we om ook op hoger Europees niveau het probleem aan te pakken. Afval komt uit Duitsland, Zwitserland en Frankrijk via de rivieren ons land in.’
Project Treasure
De Maasdelta is Living Lab in het Europese project Treasure, onder het Interreg programma North Sea Region. In het Living Lab wordt de aanpak van zwerfafval in het gebied met diverse stakeholders ontwikkeld. De focus ligt op onderzoek uitvoeren, samenwerking stimuleren, nieuwe (preventie-)maatregelen testen en reeds ontwikkelde maatregelen verder implementeren. Bekijk de factsheet.
