Maasdelta

Schone Maasdelta

De Maasdelta is de plek waar de Maas de zee ontmoet. De kern van dit gebied zijn de onderling verbonden natuurgebieden in De Biesbosch en het Haringvliet, die één robuust ecosysteem vormen. Natuurontwikkeling gaat hier door slimme verdeling van ruimte hand in hand met waterveiligheid, met recreatie en toerisme, met werkgelegenheid. Die samenhang tussen mens, natuur en economie is wat de Maasdelta zo bijzonder maakt en wat jaarlijks vele toeristen trekt.

Maar de schoonheid van het gebied staat onder druk. Steeds meer wordt duidelijk dat zwerfafval, dat met de Rijn en Maas mee stroomt zich ophoopt in De Biesbosch en het Haringvliet. Hier komt het zwerfafval van recreanten en economische activiteiten in het gebied nog bij. Als er niet structureel wat wordt gedaan aan dit probleem komt de aantrekkingskracht voor toeristen ernstig onder druk te staan. Overheden, ondernemers, natuurorganisaties en betrokken inwoners slaan daarom de handen ineen om de problematiek van het zwerfafval in de Maasdelta structureel aan te pakken. Met het project Schone Maasdelta krijgt dit vorm. Hiermee is een vervolg gegeven aan de samenwerking, die in het Haringvliet met het project Schoon Haringvliet in 2017 is gestart en in 2021 zijn de Brabantse gemeenten en waterschappen rond de Biesbosch en de provincie Noord-Brabant aangehaakt. De volgende activiteiten vinden in het gebied plaats:

• Regelmatig worden opruimacties georganiseerd, waarbij kilometers oevers van zwerfafval worden ontdaan. Dit vindt met name in de periode na hoogwater piekafvoer in het voorjaar (februari – maart) plaats, wanneer veel met de rivieren mee stromend zwerfafval op de oevers achterblijft en op World Cleanup Day medio september. In het totaal zijn in het gehele gebied jaarlijks zeker 500 vrijwilligers actief met het opruimen van zwerfafval langs de oevers, die daarmee voorkomen dat 5000 kg afval wordt toegevoegd aan de plasticsoep in zee.

• In het gebied zijn diverse opruimgroepen en -initiatieven actief, zoals Opruimers Hellevoet, Schoon Goeree Overflakkee, Dordtse doorpakkers, PloggingNu, ZAPpers en werkgroepen van IVN afdelingen, Hoekschewaards Landschap, Altenatuur, vissers en watersportverenigingen. Veel van deze groepen organiseren zelf of met de betreffende gemeenten regelmatig opruimacties in de woonomgeving, maar ook langs het water.

• Vanuit Schone Rivieren wordt in het kader van het landelijke rivierafval onderzoek sinds 2020 in het Maasdelta gebied op circa 50 locaties (tracés van 100m langs de oevers) 2 keer per jaar de hoeveelheid en samenstelling van het aangespoelde afval geregistreerd. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door speciaal daarvoor opgeleide vrijwilligers (citizen science) en de methodiek sluit aan bij onderzoek van zwerfafval op stranden langs de Noordzee (OSPAR methodiek). Met de informatie, die uit dit onderzoek naar voren komt worden hotspots waar zwerfafval zich ophoopt geïdentificeerd, trends onderkend en op basis van de gevonden items ook vastgesteld wat de belangrijkste bronnen van het zwerfafval zijn.

• Uit de resultaten van het onderzoek tot nu toe blijkt dat de meest gevonden items ondefinieerbare stukjes plastic zijn (circa 50% van het totaal). De plasticsoep begint dus al in de rivieren. Belangrijkste bronnen voor herkenbare items zijn: recreatie (flesjes en blikjes, verpakkingsmaterialen), bouw en industrie (piepschuim, grote stukken plasticfolies, plastic korrels), overstorten (wattenstaafjes en sanitair afval) en visserij (resten van netten, vispluis). Hoe dichter bij de monding in de Noordzee, hoe groter het aandeel van afval van de visserij in het totaal wordt.

•  In De Kwade Hoek is op initiatief van vrijwilligers van Natuur en Landschapsbescherming Goeree Overflakkee en Schoon Goeree Overflakkee een onderzoek gestart naar het vele zwerfafval dat daar gedurende het jaar aanspoelt. Vrijwilligers hebben er jaar rond aanspoelend zwerfafval verzameld, dat momenteel vergaand geanalyseerd wordt door Stichting de Noordzee en Wageningen Universiteit. Dit onderzoek (een zogenaamde litter-ID sessie), moet inzicht geven in waar het aanspoelende afval bij de monding van het stroomgebied van de Maas in zee daadwerkelijk vandaan komt. Het onderzoek wordt uitgevoerd in opdracht van Rijkswaterstaat WVL met co-financiering van de gemeente Goeree Overflakkee en is met name van belang omdat De Kwade Hoek het predicaat Groene Strand heeft gekregen.

• In opdracht van Rijkswaterstaat vindt van 2018-2021 een schouw van de oevers van de Rijkswateren plaats. Op basis hiervan wordt een hotspotkaart gemaakt met de plekken waar het meeste zwerfafval op de oevers zichtbaar is. Dit vormde de basis voor de zwerfafvalkaart, die in het kader van de Community of Practice Plastic (COPP) is opgesteld en waarin data van 30 COPP leden worden verzameld om bronnen beter te detecteren en inzamellocaties te bepalen.

• 

  Begin 2020 is in opdracht van Rijkswaterstaat, de provincie Zuid-Holland en de gemeenten Hoeksche Waard en Goeree-Overflakkee een pilot opgestart met toepassing van de Shoreliner. Dit is een innovatief opvang- en monitoringsysteem voor drijvend zwerfafval, dat is ontwikkeld door Tauw (zie foto). De pilot heeft als doel om te onderzoeken wat het vangsysteem kan betekenen in de aanpak van zwerfafval in het Haringvliet en het Hollands Diep en de samenstelling van het afgevangen zwerfafval te onderzoeken, zodat ook vastgesteld kan worden wat de belangrijkste bronnen zijn. De Shoreliner wordt tijdens de pilot op 3 locaties (Strijensas, Numansdorp en Stellendam) getest en parallel daaraan is door TU Delft een studie uitgevoerd naar invloed van stroming, wind en getij op verspreiding van het zwerfafval in water. Aan het einde van de pilot (begin 2022) wordt alle verzamelde informatie in een rapport met advies gepubliceerd.

• In de Biesbosch is op initiatief van Staatsbosbeheer een projectplan opgesteld voor structurele aanpak van zwerfafval van recreatie. Deze aanpak is gebaseerd op onderzoek naar kansrijke interventies dat landelijk in opdracht van Rijkswaterstaat is uitgevoerd. Belangrijkste pijlers van het project zijn: duidelijke gedragsregels in het gebied, basis inzamelstructuur op orde, eenduidige communicatie en goed gedrag faciliteren. De ondernemers (bootverhuurders, jachthavens, horeca) worden in de aanpak betrokken. Door de betrokken gemeenten is budget vrijgemaakt om in 2021/2022 in pilot vorm de aanpak uit te voeren.

• De aanpak van zwerfafval is ook één van de belangrijke onderwerpen in de educatiestrategie NL Delta. Bij de NME centra en bezoekerscentra in het gebied wordt met educatieprogramma’s en tentoonstellingen al periodiek aandacht besteed aan het probleem van zwerfafval in de delta. Deze activiteiten worden gecontinueerd en programma’s en materialen en ervaringen wat goed werkt worden tussen de centra uitgewisseld.

Conferentie Schone Maasdelta – 10 februari 2022

Overheden, ondernemers, natuurorganisaties en betrokken inwoners slaan de handen ineen om de problematiek van het zwerfafval in de Maasdelta structureel aan te pakken. Op 10 februari kwamen zij online bijeen om een gezamenlijke aanpak te bespreken. Wethouder Paul Boogaard van gemeente Hoeksche Waard was gastheer van de bijeenkomst en sprak een welkomstwoord. Vervolgens gaf Winnie de Winter van Stichting De Noordzee een presentatie over de resultaten van het Schone Rivieren onderzoek in de Maasdelta. Daarna gaf Bentelise Kraaijenveld van de Plastic Soup Foundation een toelichting over welke maatregelen op (inter)nationaal niveau worden genomen om wegwerpplastic terug te dringen (Single Use Plastic richtlijn van de EU).

Tijdens een intermezzo kwam een aantal mensen die zich actief inzetten tegen zwerfafval aan het woord. Geert Faasse vertelde over opruimen en onderzoek op De Kwade Hoek en Jos Korthout over strandjes langs de Merwede . Dit filmpje van Opruimers Hellevoet werd getoond en Marcel Breve vertelde over de activiteiten van Schoon Goeree Overflakkee.

Na de eerste pauze lichtte Floortje Hanneman, directeur netwerkontwikkeling Rijkswaterstaat West Nederland Zuid toe waar Rijkswaterstaat regionaal aan werkt samen met alle partners en hoe Rijkswaterstaat landelijk met de bronaanpak aan de slag gaat. Vervolgens werden aan de 3 aanwezige gedeputeerden enkele vragen voorgelegd door dagvoorzitter Paul Boogaard. Dit waren Meindert Stolk en Berend Potjer van provincie Zuid-Holland en Hagar Roijackers van provincie Noord- Brabant.

Hagar Roijackers: ‘Een goede waterkwaliteit is van belang voor de gezondheid van mens, plant en dier. Onderzoek en opruimacties zijn heel belangrijk, maar ik zie graag meer focus op preventie, het voorkomen van het probleem. Daarom hebben wij onlangs onze steun toegezegd aan de pilot Zwerfafval Biesbosch. Nog meer samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven en burgers is essentieel in deze kwestie. Deze conferentie is een mooie stap in de goede richting en verder stroomopwaarts wordt ook op deze manier samengewerkt, dus we kunnen daar niet bij achterblijven.’

Joost Barendrecht, projectleider Schone Maasdelta, gaf een overzicht van wat er verder aan aanpak van zwerfafval in de regio in gang wordt gezet. Vervolgens werden in 3 parallelle werksessies door gemengde groepjes verkend wat er aan bronaanpak van zwerfafval mogelijk is verkennen en wat ieder vanuit zijn eigen positie daarin kan betekenen. Hierbij werden de volgende routes van ontstaan van zwerfafval besproken:
• Recreatie afval met als voorbeeld de pilot in de Biesbosch. Bekijk de presentatie van Harm Blom en het verslag.
• Zwerfafval van bedrijventerreinen en havens. Bekijk de presentatie van Imke Okkerman en het verslag.
• Zwerfafval uit riooloverstorten: Bekijk de presentatie van Sylvia Spierts en het verslag.

Dagvoorzitter Paul Boogaard deelde vervolgens de gezamenlijke slotverklaring. De deelnemers aan de conferentie geven hierin aan structureel en gezamenlijk de oorzaken van zwerfafval te gaan aanpakken met als doel: een plasticvrije Maasdelta in 2030. Vervolgens gaven diverse deelnemers aan waar ze na de conferentie direct mee aan de slag gaan.

Doe mee!

Wil je meehelpen aan een Schone Maasdelta of aan Schone Rivieren in het algemeen? In het voorjaar na hoog water (maart-april) worden de meeste opruimacties georganiseerd. Wil je rivierafvalonderzoeker worden? Geef hier je interesse door. Heb je een ander goed idee voor het opruimen van plastic in onze rivieren? Neem contact op met de riviercoördinator onderaan de pagina.

Zwerfophaalregeling

De Zwerfvuilophaalregeling (ZOR) houdt in dat het afval dat door derden langs oevers is ingezameld kosteloos door Rijkswaterstaat wordt afgevoerd en verwerkt. Dit gebeurt doorgaans na een hoogwaterperiode, dan blijft er veel zwerfafval achter op de kant. Op dit soort momenten kan een gemeente bijvoorbeeld samen met vrijwilligers een opruimactie organiseren en het ingezamelde afval vervolgens laten ophalen en verwerken door Rijkswaterstaat.

De ZOR is een aanvulling op bestaande contracten en regelingen voor het beheer van een gebied. De regeling is vanaf begin 2018 van kracht. De regeling helpt mee om op een efficiënte en doelmatige manier te voorkomen dat zwerfafval in de zee belandt.

Wil je meer informatie over deze regeling of er gebruik maken? Ga dan naar de website van Rijkswaterstaat over de Zwerfvuilophaalregeling.

Over de Maasdelta

De Maasdelta is het gebied waarvoor plannen zijn om tot Nationaal Park NLDelta te ontwikkelen. Het is de plek waar de grote West-Europese rivieren de zee ontmoeten. Het is een ‘internationaal knooppunt’ voor vissen en vogels. Trekvissen als zalm, haring en Europese steur zwemmen tussen het binnenland van Europa en zee om op te groeien en te paaien. De delta vormt tevens een onmisbare schakel in de wereldwijde trekroutes van vogels, om te foerageren, rusten, overwinteren of broeden. Steltlopers als lepelaars, kluten en grutto’s en roofvogels als de vis- en de zeearend komen in de Maasdelta rijkelijk voor. Tegelijk staat die functie onder druk sinds de aanleg van de deltawerken, waardoor het getij op veel plekken is verdwenen en een natuurlijke overgang tussen zee en rivier verstoord is.
Om de natuur een nieuwe impuls te geven zijn de Haringvlietsluizen op een kier gezet. Eb en vloed, zoet-brak-zout, hoog en laag zijn essentieel voor deltanatuur; de dynamiek van het water bepaalt alles en is elke dag weer anders. Onder invloed van die, weliswaar sterk gereguleerde, dynamiek is een veelzijdig deltalandschap ontstaan met unieke natuurgebieden en kenmerkende cultuurlandschappen. Met in het oosten het Munnikenland. Een prachtige plek in het karakteristieke rivierenlandschap dat zich uitstrekt tot in het Land van Heusden en Altena.

Verder stroomafwaarts gaat het rivierenlandschap geleidelijk over in het waterrijke oerwoud van de Biesbosch. De Biesbosch is een van de grootste zoetwatergetijdengebieden van Europa, met kreken, vloedbossen, eilandjes en waterbekkens en kent een enorme diversiteit aan flora en fauna, zoals wilgen, spindotters (komt alleen in Nederland voor), bevers en vele soorten watervogels. Voorbij de Biesbosch ligt het brede water van het Hollandsch Diep en verder stroomafwaarts het Haringvliet dat ooit de natuurlijke overgang van rivier naar zee vormde, met schelpdierbanken, slikken en platen en vol met haring. Nu vinden we er nog vogelrijke slikkige oevers en in het midden het bijna onbewoonde natuureiland Tiengemeten en vogeleiland Bliek waar grondbroeders als dwergstern en visdief een plek vinden.

Op de koppen van de eilanden Voorne Putten en Goeree Overflakkee liggen uitgestrekte duingebieden en brede stranden en schorren, zoals Kwade Hoek en Voornes Duin. Ze gaan geleidelijk over in de zandplaten en ondieptes van de Voordelta, ten westen van de Haringvlietdam.